Geschiedenis van het lepelsnijden in België

De geschiedenis van lepelsnijden in België, en meer specifiek in Vlaanderen, is fascinerend en onlosmakelijk verbonden met de bredere Europese traditie van houtbewerking en volkskunst. Hoewel het ambacht van lepelsnijden de laatste decennia een heropleving kent, zijn de wortels ervan eeuwenoud.

De diepe wortels: hout als essentieel materiaal

Al duizenden jaren zijn houten lepels wereldwijd een fundamenteel gebruiksvoorwerp. Voordat metaal op grote schaal beschikbaar en betaalbaar werd, was hout, samen met been en hoorn, het meest toegankelijke materiaal voor het maken van eetgerei en keukengerei. In België, als een land met een rijke agrarische geschiedenis en veel bossen (denk aan de Kempen, de Ardennen, maar ook de kleinere bospercelen en houtkanten in Vlaanderen), speelde hout een uiterst belangrijke rol in het dagelijkse leven van de bevolking.

• Praktische noodzaak: Voor de gewone bevolking, vooral op het platteland, bleven houten lepels tot ver in de 20e eeuw (soms tot het begin van de 20e eeuw in Vlaanderen) een praktisch en betaalbaar gebruiksvoorwerp. Ze waren licht, braken niet snel als ze vielen, en krasten potten en pannen niet.
• Beschikbaarheid: Hout was lokaal beschikbaar. Elk huishouden of dorp had wel iemand die handig was met een mes en bijl en eenvoudig keukengerei kon maken uit takken of resthout.
• Ambachtelijke traditie: Het maken van houten voorwerpen was een veelvoorkomend ambacht. Denk aan klompenmakers, meubelmakers, kuiperijen, maar ook aan de huisnijverheid waarbij men zelf eenvoudige gebruiksvoorwerpen zoals lepels, roerstaafjes en kleine schaaltjes sneed.

Van noodzaak naar volkskunst en verhaal

Naast pure functionaliteit kregen houten lepels ook een symbolische en artistieke waarde:

• Liefdeslepels (Love Spoons): Hoewel vooral bekend uit Wales, bestonden in heel Europa varianten van sierlepels die als geschenk werden gegeven om genegenheid of toewijding te tonen. Deze waren vaak rijk versierd met symbolen zoals harten, kettingen (voor verbondenheid), of bloemen. Hoewel minder gedocumenteerd dan in Wales, is het aannemelijk dat vergelijkbare tradities van sierlijk houtsnijwerk voor geschenken ook in België voorkwamen.
• Verschillende Vormen en Toepassingen: De functionaliteit van een lepel is eenvoudig, maar de vormen zijn eindeloos. Elke regio, elk gezin, had wellicht zijn voorkeur voor bepaalde vormen of maten, afhankelijk van het gebruik (soeplepel, paplepel, roerlepel, eetlepel).

De opkomst van metaal en het bijna verdwijnen van het ambacht

Vanaf de veertiende eeuw, en zeker in de daaropvolgende eeuwen met de industrialisatie, werden houten lepels in de steden verdrongen door tinnen, koperen en later zilveren en roestvrijstalen lepels. Deze waren duurzamer, makkelijker schoon te maken en werden een statussymbool. Het ambacht van het professioneel lepelsnijden voor de massamarkt verdween langzaam.

Er wordt zelfs gesproken over "de laatste lepelsnijder van Vlaanderen", een zekere Flamand uit Roeselare, die zijn laatste lepels sneed rond 1920. Dit illustreert hoe snel deze specifieke kennis en kunde bijna volledig verloren ging binnen enkele generaties.

De heropleving: groenhoutbewerking vandaag

De laatste jaren, waaronder ook in België, zien we een prachtige heropleving van het lepelsnijden en de groenhoutbewerking. Deze heropleving wordt gedreven door:

• Hernieuwde waardering voor ambacht: Mensen zoeken authenticiteit, duurzaamheid en de voldoening van het werken met hun handen.
• Verbinding met de natuur: De focus op vers, lokaal hout en het werken in de openlucht spreekt veel mensen aan.
• Duurzaamheid: Het hergebruik van snoeihout en lokaal gekapt hout sluit perfect aan bij de ecologische bewustwording.
• Invloed van internationale bewegingen: De 'green woodworking' beweging uit landen als het Verenigd Koninkrijk en Scandinavië heeft ook veel ambachtslieden in België geïnspireerd.
• Deelcultuur: Makers zoals Harald Lamon (Lepelhuis), Nico De Wispelaere (Handgemaakt Geluk) en - nu ook - mezelf delen via workshops, sociale media en online communities hun kennis en passie, waardoor het ambacht weer toegankelijk wordt.